Փետրվարի 28-ը Հայաստանում հռչակվել է ադրբեջանական ջարդերի և կոտորածների հետևանքով զոհված հայերի հիշատակի, ինչպես նաև Ադրբեջանում ցեղասպանության ենթարկված հայերի իրավունքների պաշտպանության օր:
Հասարակական կազմակերպությունների հայտարարությունը:
1988թ. ջարդերը Սումգայիթում. Հայոց ցեղասպանությունն Ադրբեջանում
37 տարի առաջ՝ 1988 թվականի փետրվարի 27-29-ը, Ադրբեջանական ԽՍՀ
Սումգայիթ քաղաքի հայ բնակչության նկատմամբ իրականացվեց ցեղասպանություն։
Ադրբեջանի իշխանությունների նպատակաուղղված և ծրագրված գործողությունների
արդյունքում և ԽՍՀՄ իշխանությունների թողտվությամբ իրականացվեցին
զանգվածային ջարդեր և հայերի սպանություններ, հանցագործություններ մարդկության
դեմ, որոնք ցնցեցին համաշխարհային հանրությանը իրենց վայրենությամբ և
դաժանությամբ։ Ամբողջ հայ բնակչությունը՝ 18000 մարդ, ամբողջությամբ վտարվեց
Սումգայիթից։
Սումգայիթյան ցեղասպանությունը առանձին վերցված միակ կամ բացառիկ
իրադարձություն չէր Ադրբեջանում։ Հայերի կոտորածը, բնիկ հայ բնակչության էթնիկ
զտումները, Ադրբեջանում հայերի և այլ ոչ թուրք թուրքալեզու ժողովուրդների
արհեստական ձուլման հետևողական քաղաքականությունը իրականացվել են այդ
անունով պետության ստեղծման հենց սկզբից և շարունակվել խորհրդային
իշխանության օրոք։ Ահա Հայոց ցեղասպանության իրագործման բազմաթիվ
օրինակներից մեկը, որը նկարագրված արձանագրված է Ադրբեջանի կոմունիստական
կուսակցության անդամ Մուսաևի՝ 1920 թվականի մարտին Շուշիում տեղի ունեցած
ջարդերի մասին ՌԽԴՍՀ կառավարությանն ուղղված նամակում։ Ահա հատվածներ այդ
նամակից. «Սկսվեց անպաշտպան կանանց, երեխաների, ծերերի և այլոց անխնա
բնաջնջումը։ Հայերը ենթարկվեցին զանգվածային ջարդերի... Ջարդերը շարունակվեցին
ավելի քան վեց օր, քաղաքի հայկական հատվածի բոլոր տները ավերվեցին,
թալանվեցին ու այրվեցին… Խոսրով-բեկ Սուլթանովն իր ելույթով սուրբ պատերազմ
հայտարարեց և կոչ արեց մահմեդականներին վերջնականորեն բնաջնջել Շուշի քաղաքի
հայերին՝ չխնայելով կանանց, երեխաներին և այլոց»։
Խորհրդային Ադրբեջանում ինտենսիվ շարունակվեց էթնիկ զտումների
քաղաքականությունը։ Երբ ստեղծվեց Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունը,
այնտեղ մոտ 50 տոկոս հայ բնակչություն կար, սակայն 80-ականների կեսերին
նրանցից ոչ ոք չէր մնացել։ Մինչև 1992 թվականը Ադրբեջանում ավելի քան 300
բնակավայրերից վտարվել է մոտ 500.000 հայ։ Գրեթե նույնքան հրեաներ և ռուսներ են
վտարվել։ Ինչո՞ւ հայերը և այլ ժողովուրդների ներկայացուցիչները հեռացան, ավելի
ճիշտ՝ փախան Ադրբեջանից։ Նրանք փախան ջարդերի, սպանությունների եւ
բռնի տեղահանման պատճառով։
Ե՛վ խորհրդային, և՛ ժամանակակից Ադրբեջանում հայ ժողովրդի պատմության և
մշակույթի կեղծումը նպատակ է հետապնդում ոչնչացնել այդ մշակույթի իրեղեն
ապացույցները և աղավաղել դրա հոգևոր բաղադրիչը։ Այն իրականացվում է շատ
ագրեսիվ, նրա զինանոցը ներառում է պատմական փաստաթղթերի ու ապացույցների
կոպիտ մանիպուլյացիա և կեղծում, տարբեր հակագիտական առասպելների
գեներացում։ Պատմական ժառանգության ոչնչացումն ու յուրացումը, այսպես կոչված
«ալբանիզացիան», նպատակ ունի ամբողջ աշխարհին ասելու. «Հայեր, դուք այստեղ
չէիք, ձեզանից այստեղ ոչինչ չկա»։
1988 թվականի փետրվարին Սումգայիթում պետական մակարդակով կազմակերպված հայերի ջարդերն ու խոշտանգումները համարժեք քաղաքական ու իրավական գնահատական չեն ստացել, իսկ դրանց կազմակերպիչներն ու հեղինակները
պատասխանատվության չենթարկվեցին։ Անպատժելիությունը նախադեպ ստեղծեց 1990
թվականի հունվարին Բաքվում և Ադրբեջանի այլ շրջաններում շարունակված Հայոց
ցեղասպանության, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում նմանատիպ
հանցագործությունների համար:
Սումգայիթի ցեղասպանությունը կանաչ լույս վառեց Լեռնային Ղարաբաղում
խաղաղ բնակչության դեմ նոր աննախադեպ հանցագործությունների համար, որոնք ի
վերջո հանգեցրին 1991-94 թվականներին Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի դեմ
բացահայտ զինված ագրեսիայի մեկնարկին:
Ցեղասպանության մասին կոնվենցիայի մասնակից պետությունները
պարտավորվել են կանխել և պատժել ցեղասպանությունը: Արդարադատության
միջազգային դատարանը որոշել է, որ մասնակից պետությունները չպետք է սպասեն
մինչև ցեղասպանություն իրականացվի. պարտավորության ամբողջ իմաստը արարքի
իրականացումը կանխելն ը կամ կանխելու փորձն է: Եվրախորհրդարանի 1988 թվականի
հուլիսի 7-ի բանաձևում ասվում էր, որ հայերը ենթարկվել են Սումգայիթում
կոտորածների և Բաքվի վայրագությունների, ինչը նրանց համար ստեղծել է վտանգավոր
իրավիճակ և հանգեցրել է նրանց արտաքսմանը Ադրբեջանից։ Սակայն կոնկրետ
գործնական քայլեր չեն ձեռնարկվել հանցագործներին պատժելու և Ադրբեջանում Հայոց
ցեղասպանությունը կանխելու համար։
Ադրբեջանի ցեղասպան քաղաքականության գագաթնակետը 2020թ.-ի 44-օրյա
պատերազմն էր, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը արտաքին աշխարհի հետ
կապող բոլոր տրանսպորտային հաղորդակցությունների 280-օրյա շրջափակումը, 2023թ
հայերի ցեղասպանությունը՝ նրանց հայրենի հողից վտարելով։
Ողջ մնացած ամբողջ հայ բնակչությունը լքել է Լեռնային Ղարաբաղը։ Տեղի
ունեցածը բնութագրում է նաև հակամարտող կողմերի միջև ռուսական, ամերիկյան և
բրյուսելյան հարթակներում տեղի ունեցած բանակցային գործընթացների արդյունքները,
որոնք ուղեկցվել են լավատեսական հայտարարություններով ու արցախցի հայերի
իրավունքների ու անվտանգության պաշտպանության կոչերով։ Սակայն ՄԱԿ-ի անդամ
երկրների միջազգային պարտավորություններով նախատեսված որևէ միջոց չի
ձեռնարկվել Ադրբեջանի հանցավոր գործողությունների դեմ՝ կանխելու հայերի
ցեղասպանությունը Ղարաբաղում։ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը, արտակարգ
նիստում քննարկելով Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար աղետի հարցը,
սահմանափակվեց զսպվածության և մարդու իրավունքների հարգման կոչերով՝ ուղղված
և՛ ագրեսորին, և՛ նրա զոհին։
Այսօր Ադրբեջանի իշխանությունները հրապարակավ տարածքային պահանջներ
են ներկայացնում Հայաստանին, այդ թվում՝ Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանին։
Ադրբեջանի զինված ուժերը օկուպացրել են Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան
տարածքները. կան զոհեր և վիրավորներ, այդ թվում՝ խաղաղ բնակչության շրջանում։
Հետևելով նացիստական Գերմանիայի քաղաքականությանը՝ Ալիևը պահանջում է, որ
հայկական Սյունիքով կառուցվի արտատարածքային տրանսպորտային միջանցք,
ինչպես Հիտլերը պահանջում էր, որ Լեհաստանը Գերմանիային թույլատրի իր տարածքով
արտատարածքային երկաթուղիներ և ավտոճանապարհներ կառուցել։ Եվ բացահայտ
սպառնում է դա ուժով լուծել։
Ադրբեջանի ցեղասպան քաղաքականության ակտիվ շարունակմանը համահունչ՝
Բաքվում կազմակերպվել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ղեկավարների
անօրինական դատավարություն, որը «Սսումգայիթի» յուրատեսակ շարունակությունն է։
Մենք՝ ներքոստորագրյալներս, դիմում ենք ՄԱԿ-ի ղեկավարությանը, ինչպես նաև
ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի, Մարդու իրավունքների խորհրդի անդամ երկրներին,
կոչ անելով անհապաղ արդյունավետ միջոցներ ձեռնարկել՝ վերականգնելու Լեռնային
Ղարաբաղի/Արցախի բնիկ հայ բնակչության իրավունքները, որոնք իրենց հազարամյա
բնօրրանից արտաքսվել են ցեղասպանությամբ և էթնիկական զտման հետևանքով:
Դիմում ենք ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների ղեկավարներին,
Եվրամիության առաջնորդներին, BRICS երկրների ղեկավարներին և բարի կամքի բոլոր
երկրներին՝ համարժեք գնահատական տալ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի ինքնորոշման
և սեփական հողում ապրելու իրավունքին։ Անհրաժեշտ է դատապարտել Ադրբեջանի
հանցավոր արարքները, վճռական միջոցներ ձեռնարկել ի պաշտպանություն ԼՂՀ
հայության, պատժամիջոցներ կիրառել ժողովրդին ագրեսիայի և ցեղասպանության
ենթարկած պետության նկատմամբ։
Կոչ ենք անում միջազգային կազմակերպություններին, մարդու իրավունքների
պաշտպանության հարցերով զբաղվող կառույցներին, խորհրդարանականներին,
քաղաքական և հասարակական գործիչներին և փորձագիտական հանրությանը իրենց
ձայնը բարձրացնել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ղեկավարների և
Ադրբեջանի հակաժողովրդական իշխանությունների հանցավոր ագրեսիվ
գործողությունների հետևանքով գերեվարված այլ հայերի անօրինական
դատավարության դեմ և պահանջել նրանց անհապաղ ազատ արձակել։
Ընդդեմ իրավական կամայականության ՀԿ - Երևան, Հայաստան
Քաղաքագետների հայկական ասոցիացիա - Երևան, Հայաստան
«Միասին» Այլընտրանքային հասարակական-քաղաքական շարժում - Երևան, Հայաստան
«Ինտեգրացիա և զարգացում»գիտավերլուծական հասարակական կազմակերպություն - Երևան, Հայաստան
«Խաչմերուկ» («Խաչմերուկ») սոցիոլոգիական և քաղաքական նախաձեռնությունների հասարակական կազմակերպություն - Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսաստան.
«Հանուն Արցախի» միություն - Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսաստան
Համաշխարհային հայկական երիտասարդական ոստայն
Կրթության քաղաքականության հայկական կենտրոն- Երևան, Հայաստան
Երիտասարդական ակումբների դաշնություն- Երևան, Հայաստան
"Ռուս-հայկական ռազմավարական և հասարակական նախաձեռնությունների աջակցման կենտրոն" - ք. Մոսկվա
Ռուս-հայկական իրավաբանների ասոցիացիա ԱՐՄՌՈՍ-Մոսկվա, Ռուսաստան
Տեղեկատվական-վերլուծական կայքի խմբագրություն. https://russia-armenia.info
"Ռուս-Արցախյան բարեկամության ընկերություն" տարածաշրջանային հասարակական կազմակերպություն - ք. Մոսկվա
Տեղեկատվական-վերլուծական կայքի խմբագրություն. https://russia-artsakh.ru
"Հայաստանի հետ բարեկամության և համագործակցության ռուսական ընկերություն" Մոսկվայի մարզային կազմակերպություն, Ռուսաստան
"ԼՂՀ փախստականների միություն" - Հայաստան
Հայ-ռուսական բարեկամության և համագործակցության ընկերություն, ՀԿ-Երևան, Հայաստան
"Քաղաքակրթությունների երկխոսություն" ՀԿ-Երևան, Հայաստան
"Քարավան-88" ՀԿ-Երևան, Հայաստան
Արցախի "Մայրություն" ՀԿ
«Արցախից-Արցախ» ՏՎԻՀ Կենտրոն ՀԿ, -Արցախի Հանրապետություն
«Հասարակության և բնության ներդաշնակ միություն» ՀԿ -Արցախի Հանրապետություն
Արցախի պահեստազորի սպաների միություն» ՀԿ -Արցախի Հանրապետություն
«Արցախյան մշակույթի պահպանման կենտրոն» ՀԿ - -ԱրցախիՀանրապետությոն
«Մեր սարերը» ՀԿ -Արցախի Հանրապետություն
«Նախնյաց հետքերով» ՄՀԿ -Արցախի Հանրապետություն
«Երիտասարդական հանրային հետազոտությունների կենտրոն» ՀԿ -Արցախի Հանրապետություն
Արցախի Հանրապետության ավտո մոտո ֆեդերացիա» ՀԿ -Արցախի Հանրապետություն
«Հայկի Սերունդ» ՀԿ, ղեկավար -Արցախի Հանրապետություն
«Հավասար հնարավորություն» սոցիալական , երիտասարդական ՀԿ- -Արցախի Հանրապետություն
Հայտարարությունը բաց է ստորագրության համար։or signature.
コメント